อำนาจปกครองบุตร หลังหย่า และวิธีเปลี่ยนอำนาจปกครองบุตร หลังหย่า
เมื่อตัดสินใจ “จบความสัมพันธ์” ด้วยการหย่า สิ่งที่สำคัญไม่น้อยไปกว่าทรัพย์สินคือเรื่อง อำนาจปกครองบุตร-หลังหย่า ใครจะเป็นผู้ตัดสินใจแทนบุตรเรื่องการเรียน สุขภาพ ที่อยู่อาศัย วินัย และอนาคตโดยรวม อีกทั้งในหลายครอบครัว ยังมีความจำเป็นต้อง “ปรับเปลี่ยน” การจัดการเดิมตามสถานการณ์ที่เปลี่ยนไป จึงเกิดคำถามต่อเนื่องเรื่อง วิธีเปลี่ยนอำนาจปกครองบุตร-หลังหย่า บทความนี้จะสรุปกรอบกฎหมาย เกณฑ์ที่ศาลใช้ ขั้นตอนปฏิบัติ เอกสารที่ควรเตรียม รวมถึงคำแนะนำในมุมทนายความที่ทำงานคดีครอบครัวจริง
อำนาจปกครองบุตร คืออะไร และอยู่กับใครหลังหย่า
กฎหมายไทยกำหนดว่า บุตรซึ่งยังไม่บรรลุนิติภาวะต้องอยู่ใต้อำนาจปกครองของบิดามารดา โดยหลักแล้วบิดาและมารดามีหน้าที่ร่วมกันดูแลบุตร เว้นแต่มีเหตุให้ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งเป็นผู้ใช้อำนาจปกครองแต่เพียงผู้เดียว หรือให้บุคคลอื่นเป็นผู้ปกครอง ทั้งนี้แก่นของกฎหมายคือ “ประโยชน์สูงสุดของเด็ก” ไม่ใช่ความต้องการของผู้ใหญ่ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งเอง
หลังหย่าด้วยความยินยอม (จดทะเบียนหย่า)
คู่สมรสต้องทำข้อตกลงเป็นหนังสือ “ท้ายทะเบียนหย่า” ระบุให้ชัดว่าใครใช้อำนาจปกครองบุตรคนใด หากตกลงไม่ได้ ต้องให้ศาลเป็นผู้ชี้ขาด
หลังหย่าด้วยคำพิพากษา
เมื่อหย่าโดยศาล ศาลจะกำหนดเลยว่าใครใช้อำนาจปกครองบุตร และอาจ “ถอนอำนาจปกครอง” หรือแต่งตั้งบุคคลที่สามเป็นผู้ปกครอง หากเห็นว่าจำเป็นเพื่อประโยชน์ของเด็ก
อำนาจปกครองบุตร-หลังหย่า: หลักเกณฑ์ที่ศาลพิจารณา
เวลาศาลต้องตัดสินว่า “เด็กควรอยู่กับใคร” หรือควรจัดการอย่างไรในเรื่องอำนาจปกครอง ศาลจะชั่งน้ำหนักโดยยึด สวัสดิภาพและประโยชน์สูงสุดของเด็ก เป็นหลัก เช่น
– ความมั่นคงด้านที่อยู่อาศัย สิ่งแวดล้อม การดูแลประจำวัน
– ความผูกพันระหว่างเด็กกับผู้ปกครองแต่ละฝ่าย ประวัติการเป็นผู้เลี้ยงดูหลัก
– สุขภาพกายใจของเด็ก ความต้องการพิเศษ (ถ้ามี)
– พฤติกรรมของผู้ปกครอง เช่น ความรุนแรง ยาเสพติด การพนัน การเมาแล้วทำร้าย ฯลฯ
– ความสามารถในการร่วมมือกันเพื่อประโยชน์ของบุตร (co-parenting)
– ความเห็นของเด็ก (พิจารณาตามวัยและวุฒิภาวะเป็นองค์ประกอบ ไม่ใช่ปัจจัยเด็ดขาดตามตัวบท)
แนวคิดเรื่อง “ประโยชน์สูงสุดของเด็ก” เป็นหลักสากลและถูกอธิบายในงานวิชาชีพด้านกฎหมายครอบครัวของไทยอย่างต่อเนื่อง
วิธีเปลี่ยนอำนาจปกครองบุตร-หลังหย่า
กฎหมายเปิดทางให้ “เปลี่ยนตัวผู้ใช้อำนาจปกครอง” ได้ หากปรากฏว่า ผู้ใช้อำนาจปกครองประพฤติตนไม่เหมาะสม หรือ พฤติการณ์เปลี่ยนแปลงไปภายหลัง โดยศาลจะพิจารณาจากประโยชน์ของเด็กเป็นสำคัญ (ตัวอย่างเหตุ เช่น ละเลยดูแลอย่างร้ายแรง ใช้ความรุนแรง ติดสารเสพติด ย้ายถิ่นฐานทำให้เด็กเสียโอกาสอย่างมีนัย ฯลฯ).
ขั้นตอนในทางปฏิบัติ (โดยสรุป)
1.ยื่นคำร้องต่อศาลเยาวชนและครอบครัว ในเขตที่เด็กอาศัยอยู่หรือที่คู่ความอยู่ ระบุคำขอให้ศาลเปลี่ยนผู้ใช้อำนาจปกครอง/กำหนดเงื่อนไขการติดต่อ/สั่งคุมความประพฤติ ฯลฯ พร้อมเหตุผลตามข้อเท็จจริงและพยานหลักฐานประกอบ
2.การไต่สวนและสืบข้อเท็จจริง ศาลอาจมีการประเมินสภาพครอบครัวโดยนักสังคมสงเคราะห์ สัมภาษณ์เด็ก และพิจารณาหลักฐานจากทั้งสองฝ่าย
3.คำสั่งหรือคำพิพากษา ศาลจะมีคำสั่งตามที่เห็นเป็นประโยชน์แก่เด็กที่สุด ซึ่งอาจเป็นการเปลี่ยนผู้ใช้อำนาจปกครอง กำหนดอำนาจร่วม ปรับตารางการพบลูก หรือกำหนดข้อห้าม/ข้อปฏิบัติของคู่กรณี
หน่วยงานศาลบางแห่งระบุไทม์ไลน์คร่าว ๆ เช่น นัดไต่สวนคำร้องภายในราว 45 วัน นับแต่ยื่นคำร้อง และอาจมีการให้ถ้อยคำต่อสถานพินิจเพื่อจัดทำรายงานประกอบการพิจารณา—ระยะเวลาจริงขึ้นอยู่กับภาระศาลและข้อเท็จจริงของคดี
หลักฐานอะไร “ชี้ขาด” ได้บ้าง
-พยานเอกสาร: ใบเปลี่ยนโรงเรียน ภาพถ่ายสภาพแวดล้อมที่อยู่อาศัย
-หลักฐานพฤติการณ์ไม่เหมาะสม: ประวัติการทำร้ายร่างกาย บันทึกแจ้งความ ผลตรวจสารเสพติด ภาพ/คลิปจากกล้องวงจรปิด รายงานนักสังคมสงเคราะห์
-พยานบุคคล: ญาติ ผู้ดูแล เด็ก ครู เพื่อนบ้าน ผู้เชี่ยวชาญ
เปลี่ยนอำนาจปกครองบุตร หลังหย่า โดย “ตกลงกัน” ได้หรือไม่
หากทั้งสองฝ่าย “ตกลงกันได้” หลังหย่า ว่าควรปรับจากเดิม เช่น เปลี่ยนให้ใช้อำนาจร่วม หรือเปลี่ยนผู้ใช้อำนาจปกครองในบางส่วน ตามกฎหมาย ต้องให้ศาลมีคำพิพากษาและนำไปเปลี่ยนหลังบันทึกท้ายหย่าที่สำนักงานเขตหรืออำเภอที่จดหย่าครับ โดยทำข้อตกลงเป็นลายลักษณ์อักษร,นำเสนอต่อศาลให้มีคำสั่งหรือคำพิพากษารับรอง และนำไปจดเปลี่ยนแปลงในทะเบียนหย่า เพื่อให้มีผลบังคับชัดเจน
สรุป
หัวใจของทุกคดีคือ “ประโยชน์สูงสุดของเด็ก” ไม่ว่าในชั้นหย่า การกำหนด อำนาจปกครองบุตร-หลังหย่า หรือการขอเปลี่ยนแปลงภายหลัง หากสถานการณ์เปลี่ยน ตั้งแต่พฤติกรรมที่ไม่เหมาะสมของผู้ใช้อำนาจ ไปจนถึงสภาพแวดล้อม/ความต้องการของเด็ก วิธีเปลี่ยนอำนาจปกครองบุตร-หลังหย่า คือการยื่นคำร้องต่อศาลเยาวชนและครอบครัวพร้อมหลักฐานที่ชัดเจน และ (เมื่อจำเป็น) ขอคำสั่งชั่วคราวคุ้มครองเด็ก ระหว่างทางอย่าลืมสิทธิการติดต่อของอีกฝ่ายซึ่งกฎหมายคุ้มครองไว้ เพื่อให้เด็กยังคงได้รับความรัก ความสม่ำเสมอ และความมั่นคงมากที่สุด
ต้องการความช่วยเหลือเฉพาะคดีของคุณ?
เราให้คำปรึกษาเชิงลึก ร่างคำร้อง/คำขอชั่วคราว วางแผนพยาน และเป็นตัวแทนต่อหน้าศาลโดยยึดเด็กเป็นศูนย์กลาง หากคุณกำลังพิจารณาขอเปลี่ยนผู้ใช้อำนาจปกครองหรือถูกกีดกันสิทธิพบลูก ติดต่อเราเพื่อวางแผนคดีอย่างเป็นระบบตั้งแต่วันนี้

หวังว่าบทความที่แก้ไขนี้ จะมีประโยชน์ต่อการเขียนบทความของคุณ หากคุณต้องการคำแนะนำทางกฎหมายเพิ่มเติม ติดต่อเรา
ติดต่อ ปรึกษาทนายคดีครอบครัวหรือ จ้างทนายคดีครอบครัว คลิก!